41. Escu di Sărună – Λεξιλόγιο: καθημερινοί διάλογοι

Ηχογράφηση με τον πατέρα μου, Νίκο Σίββα (Nέα Ευκαρπία, 31 Αυγούστου 2005). Ihuγrafişi̯ cu babaca, Nikos Sivvas (Limbeti̯, la 31 di Avγustu̯ 2005). Περιέχει λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούνται στην κουβέντα ή με νέες γνωριμίες.

Sărună. Από το προσωπικό μου αρχείο. Φεβρουάριος 2022.

40. Το ρήμα ‘mîcu̯’ (τρώω) στην Οριστική Ενεστώτα με παραδείγματα

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 6 Νοεμβρίου 2021). Ihuγrafişi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbet , la 6 di Brumar 2021). Το ρήμα mîcu̯ (=τρώω) στην Οριστική Ενεστώτα μέσω παραδειγμάτων, και λίγο λεξιλόγιο με τα γεύματα της ημέρας στο τέλος της ηχογράφησης. «Caθe Ńiercură mîc linti.» (Κάθε Τετάρτη τρώω φακές). «Tsi oară mîtsî̯ tahinărli?» (Τί ώρα τρως τα πρωινά;). «Aestu nu mîcă carne.» (Αυτός δεν τρώει κρέας). «Voi tsi oară mîcatsî̯ tahinărli?» (Εσείς τί ώρα τρώτε τα πρωινά;). «Aeştsî̯ mîcă maşi̯ nafuară.» (Αυτοί τρώνε μόνο έξω). Το mîc είναι ρήμα 1ης συζυγίας: I̯o mîc = Εγώ τρώω, Tini mîtsî̯= Εσύ τρως, El/Elu mîcă = Αυτός τρώει, E̯a/I̯a mîcă = Αυτή τρώει, Noi mîcăm = Εμείς τρώμε, Voi mîcatsî̯ = Εσείς τρώτε, Eĺi̯ mîcă = Αυτοί τρώνε, I̯ale mîcă = Αυτές τρώνε

Μεγάλα Λιβάδια, στο τυροκομείο της οικογένειας Λέντζιου. Τα πρόσωπα είναι τα ίδια με τη φωτογραφία στην ηχογράφηση 3. Ο αδερφός του παππού μου Νικόλας Γ.Λέντζιος, Γιώργος Αν. Γεροκώστας, ο παππούς μου Μιχάλης Γ.Λέντζιος, και ο Στέργιος Αν. Γεροκώστας. Από το φωτογραφικό αρχείο στο πατρικό στο Δρυμό. 

39. «Ń’ aveamu̯ unu̯ doru̯ dit hoară…» – Επισκέπτες από τη Ρουμανία

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 20 Οκτωβρίου 2021). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbet , la 20 di Sumeduru̯ 2021). (Η μητέρα μου θέλει να διορθώσει δύο γλωσσικά λάθη μεταξύ 0.32 και 0.52 της ηχογράφησης: το 1926 έπρεπε να είναι ‘unu̯ niĺι nau şuti şeaspru̯ γingits‘, και το 1928 ‘unu̯ niĺι nau şuti optuspru̯ γingits‘). Στη δεκαετία του ’20, πολλοί Μεγαλολιβαδιώτες έφυγαν για να εγκατασταθούν στη Ρουμανία (multsî̯ Armîńi̯ fudziră, multi fumeĺi fudziră). Ανάμεσα τους, η αδερφή του παππού μου Μιχάλη Λέντζιου, τέτα Κυράτσα Λέντζιου Μίσσιου, και ο σύζυγος της, Σωκράτης Μίσσιας/Μίσσιου (το 1928 και το 1926 αντίστοιχα) – ara fugatsî̯ di la Călivi. Ο προπάππους μου, Γιώργος ή Τζιώγας Ν. Λέντζιος, δεν ήθελε να φύγει η κόρη του (και το ζευγάρι) από την Ελλάδα, όμως ο γαμπρός το αποφάσισε. Μένανε στο Οτοπέν, έξω από το Βουκουρέστι.

Ήταν ανάμεσα στους πρώτους συγγενείς που μπόρεσαν να επισκεφτούν την Ελλάδα μετά το άνοιγμα των συνόρων, την άνοιξη του 1964 (ή 1965), μετά από πρόσκληση του παππού μου. Μείνανε στο πατρικό στο Δρυμό για έξι μήνες (ίσως λιγότερο). Η μητέρα μου αφηγείται αναμνήσεις από τη διαμονή τους εκεί και τα έντονα συναισθήματα χαράς και πόνου συνάμα. Τους υποδέχτηκε όλο το σόι στο σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης. Έπειτα, κάθε βράδυ στο σπίτι ήταν μια γιορτή: φαγητό, τραγούδι, χορός, επισκέπτες. Κάνανε πολλές επισκέψεις: (α) στο χωριό τους τα Μεγάλα Λιβάδια, το οποίο το είχαν αφήσει ζωντανό και τώρα το αντίκρυσαν κατεστραμμένο και ερειπωμένο μετά το κάψιμο του δυο φορές, την Κατοχή και στον Εμφύλιο, (β) στην Καμάρα του Δρυμού για να δουν το χώρο που στεγαζόταν παλιά η οικογένεια Λέντζιου με τα μαντριά και το παλιό τυροκομείο (πλέον δεν υπήρχε τίποτα καθώς η οικογένεια είχε ήδη μετακομίσει μέσα στο Δρυμό, αλλά η μητέρα μου εδώ περιγράφει πώς ήταν η Καμάρα παλιά μέχρι το 1949), (γ) στο σόι της τέτας (Γιαννιτσά, Πέντε Βρύσες, Καλή Γιαννιτσών, Λάκκα, Αχλαδοχώρι, Αραβησσός) και (δ) στο σόι του θείου Σωκράτη (Ωραιόκαστρο, Βαφειοχώρι).

Η μητέρα μου τραγουδάει και δύο από τα τραγούδια που τραγουδούσαν όλοι μαζί τα βράδυα: (α) το βλαχόφωνο ‘Ń‘ aveamu̯ unu̯ doru̯ dit hoară‘Είχα έναν πόνο για το χωριό’, το οποίο ήταν σαν ένας ύμνος για τους Μεγαλολιβαδιώτες για το χωριό τους, και η θεία ήθελε να το ακούει συχνά, και (β) το ελληνόφωνο ‘Σ’αυτές τις ράχες τις ψηλές‘ , το οποίο η θεία ήθελε να ακούει από τη μητέρα μου σαν αφιέρωση στον παππού Τζιώγκα. Ο παππούς Τζιώγκας δάκρυζε από συγκίνηση και έλεγε στη μητέρα μου: La paplu, tsi bunu̯ cînticu̯ iasti aestu tse cîntzî̯ ! (= Εγγονούλα του παππού, τί ωραίο τραγούδι είναι αυτό που τραγουδάς!). Μαζί δάκρυζε και η τέτα Κυράτσα. Η θεία Κυράτσα αγαπούσε τη μητέρα μου για το χαρακτήρα της αλλά και γιατί είχε το όνομα της μητέρας της (Μαρία Στάμου Λέντζιου). Οι επισκέπτες αποχώρησαν μετά από έξι μήνες, το φθινόπωρο του 1964 (ή 1965), και όλο το σόι συγκεντρώθηκε και πάλι στο σταθμό της Θεσσαλονίκης για να τους αποχαιρετίσει.

Φωτογραφία κατά τη διαμονή των συγγενών από τη Ρουμανία, στο Δρυμό Θεσσαλονίκης. Από αριστερά, καθιστοί: (1) ο παππούς μου Μιχάλης Λέντζιος, (2-3) οι επισκέπτες από τη Ρουμανία τετα-Κυράτσα Λέντζιου Μίσσιου, αδερφή του παππού μου, και ο άντρας της Σωκράτης Μίσσιου, (4-5) ο προπάππους μου Τζιώγκας Ν. Λέντζιος και η γυναίκα του και προγιαγιά μου Μαρία Στάμου Λέντζιου, (6-7-8) η Αναστασία Σαραμάντου Λέντζιου με τον εγγονό της, και ο άντρας της Νικόλαος Γ. Λέντζιος, αδερφός του παππού μου και της θείας Κυράτσας. Καθιστή δίπλα στο τραπεζάκι η θεία μου Στέλλα Λέντζιου (αδερφή της μητέρας μου). Όρθιοι απο αριστερά: (1) η γιαγιά μου Πολυξένη Γεροκώστα Λέντζιου, (2) η μητέρα μου Μαρία Λέντζιου, (3-4) τα αδέρφια της μητέρας μου: ο θείος μου Σωκράτης Λέντζιος, και η θεία μου Κούλα Λέντζιου, (5) ο Γεώργιος Ν. Λέντζιος (γυιός του Νικολαου Γ. Λέντζιου), (6) Ζωή Παπανικολάου Λέντζιου (σύζυγος του Γεωργιου Ν. Λέντζιου στα αριστερά της), (7) Μιχάλης Ν. Λέντζιος (και αυτος γυιός του Νικολάου Γ. Λέντζιου), (8) Γιαννούλα Λέντζιου (κόρη του Νικολάου Γ. Λέντζιου), (9) Κωνσταντίνος Ν. Λέντζιος (και αυτος γυιός του Νικολάου Γ. Λέντζιου). Από το φωτογραφικό αρχείο της μητέρας μου Μαρία Λέντζιου Σίββα.
1965, Σιδηροδρομικός Σταθμός Θεσσαλονίκης. Αποχαιρετισμός των Σωκράτη Μίσσιου (1906) και τέτα-Κυράτσα Λέντζιου Μίσσιου (1906), που επισκέφτηκαν την Ελλάδα ύστερα από 40 χρόνια ξενιτιάς στη Ρουμανία. Στη φωτογραφία βρίσκονται όλα τα τότε εν ζωή αδέρφια του παππού μου Μιχάλη Λέντζιου: Νικόλας, Ζωίτσα, Τάνα (Σουλτάνα), Στυργιάνα, Λένα, και φυσικά η Κυράτσα. Την φωτογραφία αυτή, από το πατρικό στο Δρυμό, μου τη διέθεσε η θεία μου.
 
Η μητέρα μου παρέθεσε τις ακόλουθες πληροφορίες:
Όρθιοι από τέρμα δεξιά, (1) Γκαλιμάνης Δημήτριος, Θεσσαλονίκη (έμενε στη Μελενίκου) (2) η Αναστασία Σαραμάντου Λέντζιου, η dada marea (σύζυγος του Νίκου Γ. Λέντζιου, αδερφού του παππού μου Μιχάλη), Δρυμός, (3) Μαριγούλα Τίκα Λέντζιου (νύφη του παππού Φώτη Λέντζιου, γυναίκα του Κώστα Φ. Λέντζιου), Αραβησσός.
Από εκεί, στην πίσω σειρά όρθιοι: (4) Νίκος Γ. Λέντζιος, αδερφός του παππού μου (afendi mari), σύζυγος της Αναστασίας Σαραμάντου Λέντζιου, Δρυμός, (5) Κώστας Φ. Λέντζιος, ο μοναχογιός του Φώτη Λέντζιου, Αραβησσός, (6) Κώστας Φαρίνης, συνδέεται με τους Λέντζιους μέσω της συζύγου του, Σουλτάνα Ψάλτου, Πέντε Βρύσες, (7) Οάνε αλ Σαραμάντου (Oane al Saramandu) – Ιωάννης Σαραμάντος, γαμπρός του Σωκράτη Μίσσιου, Βαφειοχώρι, (8) η σύζυγος του Ιωάννη Σαραμάντου [tsal-Oane, δεν έχουμε όνομα], αδερφή του Σωκράτη Μίσσιου, Βαφειοχώρι, (9) Κόλα αλ Σαραμάντου (Cola al-Saramandu, Νίκος Σαραμάντος), γιος του Οάνε αλ Σαραμάντου, Βαφειοχώρι, (10) ο παππούς μου Μιχάλης Γ. Λέντζιος, Δρυμός, (11) δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε ποιός είναι, ενδέχεται να είναι ο Φώτης Κ. Λέντζιος, ο μεγαλύτερος εγγονός του Φώτη Λέντζιου, Αραβησσός, (12) Σουλτάνα (Τάνα) Φαρίνη, πρώτη ξαδέρφη της Κυράτσας Λέντζιου, (13) η teta-Lena, Λένα Λέντζιου Σωτηρίου, αδερφή του παππού Μιχάλη, Πέντε Βρύσες, (14) δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε ποιός είναι, αλλά πιθανόν να είναι ο Γιώργος Δουτσιρέλης, σύζυγος της Κυράτσας Λέντζιου του Νικολάου, κόρη του afendi mari, Πηγή Αξιούπολης στην περιφέρεια Κιλκίς (15) η μητέρα μου Μαρία Λέντζιου, Δρυμός (αργότερα Νέα Ευκαρπία), (16) τέρμα αριστερά, μισή στη φωτογραφία, πιθανότατα η tsal-Nicu του Παρπόρη (δεν θυμόμαστε το μικρό της όνομα), συγγένεια με το Σωκράτη Μίσσιου, Παλιόκαστρο. 
Συνεχίζοντας ζιγκ-ζαγκ από αριστερά προς δεξιά, (17) καθιστή η Ζωίτσα Λέντζιου Λυσίτσα, αδερφή του παππού Μιχάλη, Λάκκα Γιαννιτσών. Από εκεί, στην πάνω σειρά καθιστών, (18) η τέτα- Κυράτσα Λέντζιου Μίσσιου, η αδερφή του παππού Μιχάλη, που επισκέφτηκε από τη Ρουμανία, (19) η τέτα-Στυργιάννα, Στυργιάννα Λέντζιου Τζώτζη, αδερφή του παππού Μιχάλη, Καλή Γιαννιτσών, (20) με τη γκλίτσα ο Σωκράτης Μίσσιου, σύζυγος της Κυράτσας Λέντζιου Μίσσιου, δηλαδή το ζευγάρι-επισκέπτες από τη Ρουμανία, (21) ο Αστέριος Κωστίκας, σύζυγος της Σουλτάνας Λέντζιου Κωστίκα, αδερφή του παππού Μιχάλη, Αχλαδοχώρι Γιαννιτσών, (22) δίπλα του η σύζυγός του, Σουλτάνα (τετά-Τάνα) Λέντζιου Κωστίκα, αδερφή του παππού μου Μιχάλη, Αχλαδοχώρι Γιαννιτσών.
Στρίβουμε ζιγκ-ζαγκ στους τέρμα κάτω καθιστούς, από δεξιά προς αριστερά, (23) Αναστάσιος Τζώτζης, σύζυγος της Στυργιάννας Λέντζιου Τζώτζη, Καλή Γιαννιτσών, (24) Νικόλαος (lali-Cola) Λυσίτσας, σύζυγος Ζωίτσας Λέντζιου Λυσίτσας, Λάκκα Γιαννιτσών.

38. Σχόλιο για τα δύο ερωτικά τραγούδια (ηχογραφήσεις 37 και 36)

Ηχογράφηση με τον παππού μου, Μιχάλη Λέντζιο (Δρυμός, 1 Σεπτέμβρη 2005). Ο παππούς μου αναφέρεται ξανά στα δύο ερωτικά τραγούδια «Muşitică dit gărdină» (ηχογράφηση 37) και «Άνοιξε παλικάρι μου τα μαύρα σου μάτια» (ηχογράφηση 36), και μιλά για το ρόλο των ραφτάδων στη δημιουργία ερωτικών τραγουδιών γενικότερα.

Ο παππούς μου Μιχάλης Λέντζιος και η μητέρα μου Μαρία Λέντζιου Σίββα κατά τη διάρκεια των ηχογραφήσεων μας, την 1η του Σεπτέμβρη 2005 στο Δρυμό Θεσσαλονίκης. Συνομιλούν μαζί στην ηχογράφηση 8 και την ηχογράφηση 9. Από το προσωπικό μου αρχείο.

37. Cînticu̯: Muşutică dit gărdină (Ομορφούλα από τον κήπο)

Ηχογράφηση με τον παππού μου, Μιχάλη Λέντζιο (Δρυμός, 1 Σεπτέμβρη 2005). Ihuγrafisi̯ cu paplu, Mihalis Lendzios (Drimila, la 1 di Γismintsiun 2005). Στο δεύτερο ηχητικό αρχείο ο παππούς μου εξηγεί το τραγούδι στα ελληνικά.

Η μητέρα μου Μαρία Λέντζιου Σίββα στην ηλικία των 16-17 ετών (περίπου το 1960-61) στο πατρικό της στο Δρυμό Θεσσαλονίκης. Από το φωτογραφικό αρχείο της μητέρας μου Μαρία Λέντζιου Σίββα.

36. Cînticu̯: Dişcĺidetsî̯ djone ocĺulu̯ di amură (Άνοιξε παλικάρι το όμορφο/μαύρo σου μάτι – μάτι σαν μούρo)

Ηχογράφηση με τον παππού μου, Μιχάλη Λέντζιο (Δρυμός, 1 Σεπτέμβρη 2005). Στο δεύτερο ηχητικό αρχείο ο παππούς μου επεξηγεί το τραγουδι στα ελληνικά. Di atumtsea somnulu fudzi di mine / ca tseara djone ah! mi tukişi̯… (Από τότε ο ύπνος έφυγε από μένα / σαν το κερί παλικάρι αχ! μ’έλιωσες).

Ο παππούς μου Μιχάλης Λέντζιος (1922-2012) το 1947, στην ηλικία των 25 ετών. Έκανα την ηχογράφηση μαζί του το 2005, στα 83 του. Φωτογραφία από το πατρικό στο Δρυμό.

35. «Io mi aflai̯ şi criscui Drimila…» – Η μητέρα μου συστήνεται

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, Αύγουστος 2005). Μία πολύ σύντομη ηχογράφηση όπου η μητέρα μου λέει λίγα πράγματα για τον εαυτό της και την καταγωγή της. «… Armînemu̯ Nea Efkarpia. Nea Efkarpia iasti aproapia Sărună….Io mi afla şi criscui Drimila. Şi aestă iasti ună hoară apruapia di Sărună. Γingits hiĺimătrî̯.» (… Μένουμε στη Νέα Ευκαρπία. Η Νέα Ευκαρπία είναι κοντά στη Θεσσαλονίκη… Εγώ γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Δρυμό. Και αυτό είναι ένα χωριό κοντά στη Θεσσαλονίκη. Είκοσι χιλιόμετρα…).

Στην τοποθεσία Αρεμπού στο Δρυμό, που αναφέρεται και στην ηχογράφηση 63 από τη μητέρα μου ως τοποθεσία όπου παίζανε παιδιά όταν ήταν μικρή. Εδώ η μητέρα μου Μαρία Λέντζιου Σίββα (δεξιά, με το χέρι απλωμένο) με τα δυο μου αδέρφια και τη θεία μου Κούλα Λέντζιου (1973). Από το φωτογραφικό αρχείο της θείας μου Κούλα Λέντζιου Τρίκου.

34. Cînticu̯ di la numtă (Τραγούδι του γάμου)

Ηχογράφηση με τους γονείς μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα και Νίκο Σίββα (Νέα Ευκαρπία, Αύγουστος 2005). Ihuγrafiş cu părintsiĺi, Maria Lendziou Sivva şi Nikos Sivvas (Limbet, Avγust 2005). Μετά το τραγούδι υπάρχει σύντομη επεξήγηση στα Βλάχικα. Tora va s’ cîntem un cîntic muşat tse cîntă la numtsî̯. (Τώρα θα τραγουδήσουμε ένα τραγούδι ωραίο που τραγουδούν στους γάμους).

1968. Οι γονείς μου τη μέρα του γάμου τους.

33. «Şi malista anda lo apulitiriolu̯ neasimu̯ i̯o cu babaca…» – Τα αδέρφια της μητέρας μου στο γυμνάσιο

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 23 Οκτωβρίου 2021). Ihuγrafisi̯  cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯ , la 23 di Sumedur 2021). Με αφορμή τις σπουδές της στην Οικοκυρική, η μητέρα μου θυμάται πού και πώς σπούδασαν τα αδέρφια της στο γυμνάσιο. Η μητέρα μου κάνει και ένα σχόλιο στο τέλος για τους λόγους που θέλει να τα αφηγηθεί όλα αυτά στα Βλάχικα: γιατί είναι μια πολύ όμορφη γλώσσα που δυστυχώς πλέον ξεχνιέται από όλους.

Ο θείος μου Σωκράτης Λέντζιος παραλαμβάνει το απολυτήριο γυμνασίου στο τέλος της 6ης Γυμνασίου, το 1965. Στο 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Θεσσαλονίκης, επί της Βασιλίσσης Όλγας. Από το φωτογραφικό αρχείο της μητέρας μου.

32. «Marica, anda vrei ifazmati va nedzî̯ la Fanula…» – Άλλα μαγαζιά Βλάχων στο Βαρδάρη του ’50

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 23 Οκτωβρίου 2021). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbet, la 23 di Sumedur 2021). Μετά από μερικά μαγαζιά Βλάχων που ανέφερε στην ηχογράφηση 25, εδώ η μητέρα μου θυμάται μερικά ακόμη καταστήματα Βλάχων, με καταγωγή από τα Μεγάλα Λιβάδια, κοντά στο Βαρδάρη στα χρόνια της Οικοκυρικής Σχολής (1956-59): υπήρχε το υφασματοπωλείο της Φανούλας Λειμώνας από τα Μεγάλα Λιβάδια (ara dukianea ali Fanule, Ĺimona), το φαρμακείο του Τζιτζικώστα (farmakiulu al Dzidzicosta, şi el Armîn), και το τσαγκαράδικο του Κουντρατζή, Βλάχου από την Πυλαία. Αναφέρεται και στο πρακτορείο λεωφορείων Λαγκαδά και τα δρομολόγια Θεσσαλονίκη-Δρυμός.

Τυροκομικά Αγορογιάννης, κατάστημα Βλάχων – όχι στο Βαρδάρη αλλά δίπλα στην αγορά Μοδιάνο. Στου Αγορογιάννη έκανε πρακτική εργασία κατά τις σπουδές του στην Εμπορική Σχολή ο παππούς μου Μιχάλης Λέντζιος. Νοέμβριος 2022, από το προσωπικό μου αρχείο.