Priimnari la Călivi di Paicu. Βόλτα στα Καλύβια (Μεγάλα Λιβάδια) του Πάικου, Ιούλιος 2025. Όψεις του χωριού, και καλλιεργημένα χωράφια έξω από τον οικισμό προς τον Αρχάγγελο. Στην έκτη φωτό διακρίνεται το όρος Τζένα στο βάθος. Η τελευταία φωτό είναι λίγο μετά την έξοδο από το χωριό (προς Γουμένισσα).

Tu muntsî̯ altsî̯, ma anăltsî̯… Στη Gyalthang, στον αυτόνομο Θιβετιανό νομό Diqing της επαρχίας Yunnan (Κίνα), Αύγουστος 2025. Φωτογραφίες από το ναό Baiji και το μοναστήρι Ganden Sumtsenling. Υψόμετρο 3160-3400μ.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 31 Ιουλίου 2023). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 31 di Alunaru̯ 2023). Η μητέρα μου περιγράφει τα πρόσωπα που απεικονίζονται στη φωτογραφία από τις Πέντε Βρύσες, το χωριό της μητέρας της, και θυμάται μικρές ιστορίες από τις ζωές τους. [0.21-0.29]: «Cu aeşti uamińi̯… bănai şi ĺi̯ ştiu multu gini şi tora tsi ĺi̯ vedu mi doare di eĺi̯…» (Με αυτούς τους ανθρώπους… έζησα και τους ξέρω πολύ καλά και τώρα που τους βλέπω έχω πόνο γι’αυτούς…)

Με την ηχογράφηση αυτή, έρχεται και μία παύση στις δημοσιεύσεις της ιστοσελίδας. Ελπίζω οι 125 ηχογραφήσεις που ξεκίνησαν να δημοσιεύονται από τον Οκτώβρη του 2021 να φανούν χρήσιμες. Ευχαριστώ όσους/όσες στήριξαν την προσπάθεια με την επισκεψιμότητα και τα καλά σας λόγια. Τυχόν τροποποιήσεις στην ιστοσελίδα θα ανακοινώνονται από τη βοηθητική σελίδα του livadz.casa στο fb.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 31 Ιουλίου 2023). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 31 di Alunaru̯ 2023). Με αφορμή την παρακάτω φωτογραφία, η μητέρα μου μιλάει για τη γιαγιά μου, Πολυξένη Γεροκώστα Λέντζιου και το πόσο της άρεζε ο χορός. Η μητέρα μου αναφέρεται σε πανηγύρι στο Δρυμό. Σύμφωνα με τη θεία μου Στέλλα Λέντζιου Πολύζου, το μαγαζί στη φωτογραφία ήτανε, συγκεκριμένα, στο έμπα του χωριού (στο ρέμα μετά από το ηρώο προς το χωριό), και το αποκαλούσανε ‘εξοχικό’ γιατί λειτουργούσε το καλοκαίρι. Ο χορός που έρχεται στο μυαλό της μητέρας μου βλέποντας στη φωτογραφία τη μητέρα της είναι ο χορός ‘καζάσκα’, κοζάκικος/ρώσικος χορός τον οποίο η μητέρα μου αναφέρει ως ποντιακό, μιας και τον χόρευαν οι Πόντιοι της περιοχής.

Το χειμαδιό της οικογένειας της γιαγιάς μου – Γεροκωσταίοι – ήταν οι Πέντε Βρύσες (Pendi Vrisi) στη ΠΕ Θεσσαλονίκης, όπου αργότερα εγκαταστάθηκαν μόνιμα. Εκεί κατοικούσαν κυρίως Πόντιοι (Mădziri = Πόντιοι/πρόσφυγες) και λίγες βλάχικες οικογένειες, και έτσι η γιαγιά μου έμαθε και όλους τους ποντιακούς χορούς. «…Şi iara multu vrută tu hoară cătse iara bunu̯ omu̯. Djuca… tuti mădzireştili li ştea corurli/corurle…» 01:20-01:35. (Και ήταν πολύ αγαπητή στο χωριό γιατί ήταν καλός άνθρωπος. Χόρευε… όλους τους ποντιακούς τους ήξερε τους χορούς).

Λέξεις: djocu̯ = χορός/παιχνίδι (ουδέτερο ουσιαστικό), έναρθρο: djoclu = ο χορός/το παιχνίδι, πληθυντικός: djocuri̯ = χοροί/παιχνίδια, έναρθρο: djocurli = οι χοροί/τα παιχνίδια, coru̯ = χορός κυκλικός, με πρωτοχορευτή (ουδέτερο ουσιαστικό), έναρθρο: corlu = ο χορός, πληθυντικός: coruri̯ = χοροί, έναρθρο: corurli = οι χοροί, fituru̯ = πεταλούδα (αρσενικό ουσιαστικό, έναρθρο: fiturlu = η πεταλούδα) και pităluδă = πεταλούδα (θηλυκό ουσιαστικό, έναρθρο: pităluδa = η πεταλούδα).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 31 Δεκέμβρη 2023). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 31 di Andreu 2023). Η μητέρα μου θυμάται το τελετουργικό της μητέρας της, Πολυξένη Γεροκώστα Λέντζιου, το βράδυ της Παραμονής Πρωτοχρονιάς στο Δρυμό. Η γιαγιά μου ετοίμαζε πίτες (pită dultsi, pită di caşu̯), κομμάτια τυρί (grundi di caşu̯), γλυκίσματα, φρούτα και ξηρούς καρπούς (nutsî̯ = καρύδια, căstăńi = κάστανα) και αφού άλλαζε ο χρόνος έβγαινε και τα άφηνε δίπλα σε μια βρύση (şopatu̯) κοντά στο σπίτι, για να τα πάρουν όποιοι περνούσαν εκείνοι την ώρα. Όπως έτρεχε το νερό της βρύσης, έτσι να τρέχαν και τα μπερικέτια για όλη τη χρονιά.

«Himu̯ tu aprindu anu̯ năulu, şi aduşu a minti mana, tsi adra aprindu anu̯ năulu. Adra pita di caşu̯, adra băclăvia. Ndridzea gela, ńelu friptu. Că aveamu̯ oi, aveamu̯ tutipută, şi ńelu nă iara mîcarea di anu̯ năulu…» (= Είμαστε στην παραμονή του νέου χρόνου, και θυμήθηκα τη μάνα, τί έφτιαχνε παραμονή του νέου χρόνου. Έφτιαχνε την τυρόπιτα, έφτιαχνε τον μπακλαβά. Ετοίμαζε το φαγητό, το ψητό αρνί. Γιατί είχαμε πρόβατα, είχαμε ζώα, και το αρνί για εμάς ήταν το φαγητό του νέου χρόνου…). Λεξιλόγιο: aprindu = παραμονή/πριν από, friptu = ψητός, nău = νέος/καινούργιος, ndregu̯ = ετοιμάζω/τακτοποιώ, ndrepşu = ετοίμασα, ndridzeamu̯ = ετοίμαζα, şopatu̯ = βρύση, şopati = βρύσες, tutipută = το σύνολο των ζώων που φροντίζουμε, που αποτελούν το βιός μας.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 31 Ιουλίου 2023). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 31 di Alunaru̯ 2023). Αφήγηση με αφορμή μια φωτογραφία τραβηγμένη το Δεκέμβρη του 1972, έξω από το ζαχαροπλαστείο του ξάδερφου της μητέρας μου, Κώστα Λέντζιου, στο Δρυμό. «…Şi aua s’ adnară că iara sărbătoarea, dzîlili di Cărtsiunlu̯…» (= …Και εδώ μαζεύτηκαν γιατί ήταν η γιορτή, οι μέρες των Χριστουγέννων…).

Ηχογράφηση με τη θεία μου Κούλα Λέντζιου Τρίκου (Τούμπα Θεσσαλονίκης, 23 Νοέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu teta, Koula Lendziou Trikou (Tumba – Sărună, la 23 di Brumaru̯ 2022). Με αφορμή τη σημερινή γιορτή των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, παρατίθεται εδω ένα απόσπασμα από παλιότερη ηχογράφηση (την 112), όπου η θεία μου διηγείται ένα περιστατικό κατά το οποίο ο προπαππούς μου, Τζιώγκας Λέντζιος, βρήκε προσωρινό καταφύγιο στο μοναστήρι/ιερά μονή του Αρχάγγελου Μιχαήλ στο Πάικο για να αποφύγει ενέδρα. Η θεία μου εικάζει οτι το γεγονός αυτό ίσως συνδέεται και με την ιδιαίτερη σημασία που είχε, κατά την ίδια, η γιορτή του αρχάγγελου Μιχαήλ στην οικογένεια Λέντζιου. Πιθανώς και με την ονοματοδοσία του παππού μου, Μιχάλη Λέντζιου, καθώς το όνομα Μιχάλης δεν φαίνεται να υπήρχε πριν στην οικογένεια.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 30 Ιουλίου 2023). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 30 di Alunaru̯ 2023). Η μητέρα μου μιλάει για το δύσκολο ρόλο που είχαν οι νύφες στο σπίτι με τα πεθερικά. Με αυτήν την αφορμή διηγείται και κάποιες αναμνήσεις από τη μητέρα της, την Πολυξένη Γεροκώστα Λέντζιου, και το πατρικό τους στο Δρυμό όταν η ίδια ήταν μικρή. Θυμάται ιδιαίτερα μια ιστορία που διηγόταν η μητέρα της με χιούμορ, για μια νύφη που νύσταζε και ήθελε να κοιμηθεί αλλά δεν μπορούσε γιατί έπρεπε να περιμένει πρώτα να κοιμηθούν όλοι οι άλλοι. «…iara adetea nveasta s’ doarmă tu soni…» (…ήταν η συνήθεια/το έθιμο η νύφη να κοιμάται στο τέλος…). Tora la dada dormu dormu… (Τώρα στη μάνα κοιμούνται, κοιμούνται…).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 30 Ιουλίου 2023). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 30 di Alunaru̯ 2023). Ζήτησα από τη μητέρα μου να πει δυο πράγματα για μια ωραία φωτογραφία με τον Τάσο Κ. Λέντζιο, εγγονό του Φώτη Λέντζιου, να βόσκει τα πρόβατα στην Αραβησσό Πέλλας, στους πρόποδες του όρους Πάικο. Η μητέρα μου με αφορμή τη φωτογραφία διηγήθηκε και μερικά πράγματα για τον ξάδερφο της. «Pońi̯, virdeatsă mari… Şi elu̯ şeade pi ună keatră mari di s’ veadă cupia di oi tsi paşti.» (Δέντρα, πρασινάδα μεγάλη… Και αυτός κάθεται σε μια πέτρα μεγάλη για να βλέπει το κοπάδι από πρόβατα που βόσκει.) (1:56-2:06)

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 30 Ιουλίου 2023). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 30 di Alunaru̯ 2023). Η μητέρα μου αφηγείται πώς περνούσαν τα καλοκαιρινά πρωινά στο παλιό πατρικό στο Δρυμό όταν ήταν μικρή. Aducu̯ a minti tsi căldură mîcamu̯ tu veară, ala casili n iara, tuti aclo tu vitsinătati n iara cu strehi. (Θυμάμαι τί ζέστη τρώγαμε το καλοκαίρι, αλλά τα σπίτια ήταν, όλα εκεί στη γειτονιά ήταν με προθάλαμους). Streaha = προθάλαμος/χωλ εισόδου εξωτερικής πόρτας ισογείου σπιτιού, strehi = προθάλαμοι. Εκεί, στη σκιά (aumbră / aumbrată = σκιά, aumbri / aumbrătsi̯ = σκιές) που ρίχναν οι προθάλαμοι και στην αύρα (avră), βγάζαν τα σκαμνάκια (scămnici = σκαμνάκι) και καθόντουσαν, ενώ οι μεγαλύτεροι μαγείρευαν στη φωτιά. Avea aumbratsi̯ mari şi avră. (Είχε σκιές μεγάλες και αύρα). Şideamu̯ aclo şi nă tritseamu̯ veara ti harauă. (Καθόμασταν εκεί και περνούσαμε το καλοκαίρι με χαρά). Η μητέρα μου αφηγείται και ένα περιστατικό όταν η γειτόνισσα τους, η κυρα-Θοδώρα, τους κάλεσε να κάτσουν μπροστά στο σπίτι της. Όπως καθόντουσαν, πέρασε ένα φίδι (năpărtică). Τα παιδιά τρομάξανε, αλλά η γειτόνισσα τους εξήγησε οτι το φίδι αυτό (μή δηλητηριώδες) χρειάζεται γιατί τρώει τα ποντίκια (mîcă şoaritsĺi̯ = τρώει τα ποντίκια / şoaricu̯ = ποντίκι, şoariclu̯ = το ποντίκι, şoaritsi̯ = ποντίκια, şoaritsĺi̯ = τα ποντίκια). Η μητέρα μου θυμάται ότι σχεδόν σε όλα τα σπίτια τότε εμφανίζονταν φίδια μιας και υπήρχαν αποθηκευτικοί χώροι με φαγητό (στο δικό τους, στο ισόγειο είχαν για ένα διάστημα και τυροκομείο), αλλά ίσως οι άνθρωποι να ήταν λίγο πιο διαλλακτικοί μαζί τους.