Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 5 Νοεμβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 5 di Brumaru̯ 2022). Το ρήμα γinu̯ (έρχομαι) σε διαφορετικούς χρόνους και εγκλίσεις με κάποια παραδείγματα.

2023 s’ hibă ti tutsî̯ bunu̯ cu sănătati. (Το 2023 να είναι για όλους καλό με υγεία).

Ηχογράφηση με τη θεία μου Κούλα Λέντζιου Τρίκου (Τούμπα Θεσσαλονίκης, 23 Νοέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu teta, Koula Lendziou Trikou (Tumba – Sărună, la 23 di Brumaru̯ 2022). Η θεία μου διηγείται ιστορίες από τη ζωή του προπάππου μου Τζιώγκα Λέντζιου, γεννημένου το 1876, δίνοντας μαζί και στοιχεία για τα Μεγάλα Λιβάδια (με βάση πληροφορίες που συνέλεξε από τον παππού μου Μιχάλη Λέντζιο). Υπάρχει αναφορά στον πατέρα του Τζιώγκα Λέντζιου, τον προ-προπάππου μου Cola al Lendziu ή Κόλα (δηλαδή Νίκο) Λέντζιο (γεννημένος γύρω στα 1850), την προ-προγιαγιά μου Τάνα Γκαλιμάνη Λέντζιου, και τα υπόλοιπα παιδιά τους: οι αδερφές του παππού Τζιώγκα Κυράτσα, Μαρία, Ίτσα, Αγόρα, και ο αδερφός του Φώτης. Ο Τζιώγκας Λέντζιος παντρεύτηκε τη Μαρία Στάμου, που ζούσε στα γειτονικά Μικρά Λιβάδια (όπως και άλλες οικογένειες, κάποιες αναφέρονται εδώ από τη θεία μου).

Ο Κόλα Λέντζιου μαζί με τον κουμπάρο του Φώτη Γούλη (Παρπόρη) είχαν το ίδιο τσελιγκάτο, αλλά ο ίδιος ήταν και κυρατζής (προτιμούσε να κάνει αυτή τη δουλειά). Ο Γούλης είχε την επίβλεψη του κοπαδιού και φρόντιζε για τη διάθεση των προιόντων στο παζάρι των Γιαννιτσών, κυρίως τυρί (τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν το γάλα λιγόστευε και σταματούσαν να το δίνουν στον τυρέμπορα).

Όπως αναφέρεται στην ηχογράφηση, ο Τζιώγκας Λέντζιος σε ηλικία 16 ετών, δηλαδή γύρω στο 1892, ζήτησε από τον πατέρα του Κόλα Λέντζιο να πάει ο ίδιος στο παζάρι των Γιαννιτσών να πουλήσει τυρί γιατί ήθελε να αγοράσει παπούτσια. «I̯o voi s’ negu s’ vindu caşlu Γianitsa...» (Θέλω να πάω εγώ να πουλήσω το τυρί στα Γιαννιτσά…). Αργότερα, ακολουθώντας το εμπορικό του ένστικτο πήγε στη Βέροια (στου Αργύρη Τζημαράκα) για να μάθει πώς φτιάχνεται η γραβιέρα (căscăvaĺu̯), και γύρω στα 1900 άνοιξε το δικο του τυροκομείο (căşărie) στα Μεγάλα Λιβάδια, προμηθευόμενος γάλα από τους κεχαγιάδες.

Τα προϊόντα του, και συγκεκριμένα τη γραβιέρα, δεν τα πουλούσε στα Γιαννιτσά αλλά στη Θεσσαλονίκη. Ξεκινούσε από τα Μεγάλα Λιβάδια, περνούσε από τον Αρχάγγελο/’Οσσιανη και το μοναστήρι του Αρχάγγελου, και έφτανε στη Γευγελή. Στη Γευγελή ανέβαινε με τη γραβιέρα στο τρένο και έφευγε για Θεσσαλονίκη. Από τη χάραξη των συνόρων και έπειτα, ο Τζιώγκας Λέντζιος μετέφερε τα προιόντα του από τα Μεγάλα Λιβάδια στη Θεσσαλονίκη μέσω Γουμένισσας με το λεωφορείο, αφού η Γευγελή ήταν πλέον στην άλλη πλευρά. Στη Θεσσαλονίκη, τα μαγαζιά με τυροκομικά ανήκαν σε Βλάχους, με τον ίδιο τρόπο που το ελαιόλαδο το εμπορεύονταν κυρίως οι Εβραίοι.

Ηχογράφηση με το θείο μου Τάσο Γεροκώστα, πρώτο ξάδερφο της μητέρας μου (Νέα Ευκαρπία, 18 Οκτώβρη 2022). Αφηγείται μια ιστορία σαν αυτές που έλεγαν όταν μαζεύονταν στο μαντρί όταν ήταν μικρός. «Vulpea… ia cu ponireaua… vrea s’ adara cumbari̯ cu luplu…» (Η αλεπού… αυτή με την πονηριά… ήθελε να γίνουν φίλοι με το λύκο…).

Ηχογράφηση με το θείο μου Σωκράτη Λέντζιο (Νέα Ευκαρπία, 22 Νοέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu lala Socrati Lendzio (Limbeti̯, la 22 di Brumaru̯ 2022). Ηχογράφηση με συχνές εναλλαγές ανάμεσα στα βλάχικα και τα ελληνικά. Ο θείος μου Σωκράτης περιγράφει αναμνήσεις κυρίως μεταξύ 1972 και 1974, από την έναρξη της στρατιωτικής του θητείας μέχρι το διορισμό του ως μαθηματικός. Αναμνήσεις από τη Βέροια (Veria) και την Έδεσσα (Vudena), καθώς και από την περίοδο της επιστράτευσης κατά την τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο. (Κατά την ηχογράφηση υπήρξαν διακοπές. Στο 06.39 υπήρξε παύση και επιστροφή στην ηχογράφηση με διαφορετικό θέμα – την Έδεσσα – αλλά ο θείος μου στο 07.21 επιστρέφει στην αρχική αφήγηση). «…Veria, aclo fu βάση… Aclo, dupu doi-trei mesi̯ mi mutară di aclo şi mi dusiră Vudena…Έδεσσα…» (Βέροια, εκεί ήταν η βάση… Εκεί, μετά δυο-τρεις μήνες με μετακίνησαν από κει και με πήγανε στα Βοδενά/Έδεσσα).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 25 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 25 di Sumeduru̯ 2022). Η μητέρα μου αφηγείται μια ανάμνηση από την ημέρα που ήρθε πρώτη φορά το ηλεκτρικό ρεύμα στο πατρικό στο Δρυμό. Ήταν από τις πρώτες οικογένεις που έβαλαν ηλεκτρικό ρεύμα, το 1955. «…babaca di protsĺi băga…» (… ο μπαμπάς από τους πρώτους έβαλε…). Την ίδια μέρα, ο παππούς μου Μιχάλης Λέντζιος έπρεπε να φύγει από το σπίτι γιατί τον είχαν καλέσει σε επιστράτευση (μάλλον εδώ η μητέρα μου αναφέρεται σε εφεδρική στρατιωτική υποχρέωση). Πριν φύγει, δοκίμασε όλους τους διακόπτες και τις λάμπες στο σπίτι για πρώτη φορά. Η μητέρα μου θυμάται και τη μητέρα της, Πολυξένη Γεροκώστα Λέντζιου, με πολλή αγάπη. Η φωτογραφία στην οποία αναφέρεται η μητέρα μου, αυτή δηλαδή που έστειλε η γιαγιά μου στον παππού μου το 1949 όσο αυτός εκπληρούσε τη θητεία του, με αφιέρωση από τα παιδιά γραμμένη από την ίδια, είναι η φωτογραφία στην ηχογράφηση 94 – η αφιέρωση υπάρχει στην πίσω πλευρά). videală = φως

Ηχογράφηση με τη θεία μου Κούλα Λέντζιου Τρίκου (Τούμπα Θεσσαλονίκης, 23 Νοέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu teta, Koula Lendziou Trikou (Tumba – Sărună, la 23 di Brumaru̯ 2022). Η θεία μου μιλάει για τον αγώνα δρόμου Alăgari ( = Τρέξιμο) που γίνεται κάθε χρόνο στα Μεγάλα Λιβάδια το φθινόπωρο, και για την φετεινή συμμετοχή της τον Οκτώβριο του 2022. Alăgarea λοιπόν s’ fatsi tu meslu… e… tu toamna, la Sumeduru̯. Nidzemu̯ şi noi aclo... (Ο αγώνας δρόμου/το τρέξιμο λοιπόν γίνεται τον μήνα.. ε.. το φθινόπωρο, τον Οκτώβριο. Πηγαίνουμε κι εμείς εκεί…). Alagu̯ = τρέχω (Ενεστώτας), alăgai = έτρεξα (Αόριστος), alăgamu̯ = έτρεχα (Παρατατικός), alăgari = τρέξιμο (απαρέμφατο/θηλυκό ουσιαστικό), alăgarea = το τρέξιμο (το ουσιαστικό μαζί με το οριστικό άρθρο). Alăgarea fatsi bunu̯! (Το Alăgari κάνει καλό! / Το τρέξιμο κάνει καλό!).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 25 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 25 di Sumeduru̯ 2022). Με αφορμή την ηχογράφηση 98, η μητέρα μου διηγείται περισσότερα για τις αγροτικές και κτηνοτροφικές ασχολίες της οικογένειας Λέντζιου στο Δρυμό όταν ήταν μικρή, και ιδιαίτερα του πατέρα της Μιχάλη Λέντζιου. «…Aducu̯ a minti, το Νοέμβριο, cîtu̯ cădea pluińi̯li protili, (s’) dutsea di ara agărli şi dipu arari ahurhea siminătura, şi dipu elu̯ iara şi frati-ńu Socrati, şi elu̯, urtaclu al babaca iara, dipu babaca alăga. » (00.46-01.12) ( …Θυμάμαι, το Νοέμβριο, όταν πέφτανε οι βροχές οι πρώτες, πήγαινε να οργώσει τα χωράφια και μετά το όργωμα άρχιζε τη σπορά, και πίσω από αυτόν ήταν και ο αδερφός μου Σωκράτης, κι αυτός, ο συνέταιρος του μπαμπά ήταν, πίσω από τον μπαμπά έτρεχε). Αργότερα, αφού δώσανε τα πρόβατα, ο παππούς μου έπιασε δουλειά στη γερμανική φαρμακευτική εταιρία Hoechst, από όπου μετά από πολλά χρόνια συνταξιοδοτήθηκε. Τον βοήθησαν και οι σπουδές του, στις οποίες γίνεται σύντομη αναφορά – μετά από το ελληνικό δημοτικό, ο παππούς μου φοίτησε στην Εμπορική Σχολή της Θεσσαλονίκης, τη ρουμανική σχολή όπως την αναφέρει η μητέρα μου. Στο αρχείο PDF υπάρχει απομαγνητοφώνηση και μετάφραση αποσπάσματος του ηχητικού αρχείου και οι τύποι κάποιων ρημάτων που έδωσε η μητέρα μου.

Σημείωση για την βλάχικη Εμπορική Σχολή Θεσσαλονίκης, αναγνωρισμένη από το ελληνικό κράτος στο πλαίσιο της σχολικής αυτονομίας που δόθηκε στους Βλάχους μετά τη σχετική συμφωνία Ελλάδας-Ρουμανίας. Η θεία μου Στέλλα Λέντζιου Πολύζου μου την ανέφερε και σαν Şcοală Armînească. Ο παππούς μου, αφού τελείωσε το ελληνικό δημοτικό, φοίτησε εκεί κάποιο διάστημα πιθανότατα μεταξύ 1936-1939 για δυόμιση χρόνια χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Τις διέκοψε στα μισά του τρίτου έτους, σύμφωνα με τους συγγενείς μου, ύστερα από απόφαση του πατέρα του Τζιώγκα Λέντζιου λόγω του αρραβώνα του. Από τα λίγα που θυμάμαι άμεσα από τον παππού μου αλλά και από τις αναφορές των συγγενών μου, ήταν μια καλά οργανωμένη σχολή με καλό επίπεδο εκπαίδευσης. (Η εμπειρία της οικογένειας ήταν ότι δεν υπήρχε συνεχής κατήχηση, ούτε ήταν όλοι οι μαθητές ή οι οικογένειες τους ‘ρουμανίζοντες‘ – ότι μπορεί να σημαίνει ο όρος αυτός. Η σχολή προσέλκυε και οικογένειες που σε δύσκολα χρόνια προσδοκούσαν μόρφωση και επαγγελματική εξέλιξη για τα παιδιά τους.) Η θείες μου Στέλλα Λέντζιου Πολύζου και Κούλα Λέντζιου Τρίκου μου ανέφεραν ότι υπήρχε στενή διασύνδεση ανάμεσα στις σπουδές και στην αγορά. Μαθητές στέλνονταν σε πρακτική εργασία για να αποκομίσουν εμπειρία στο εμπόριο, συχνά δίπλα σε Βλάχους εμπόρους της πόλης. Σύμφωνα με τις θείες μου, ο παππούς μου έκανε πρακτική σε ένα κατάστημα με τυροκομικά προιόντα (στου Αγορογιάννη, κοντά στη στοά Μοδιάνο επί της Ερμού – φωτογραφία εδώ). Στη σχολή ο παππούς μου έμαθε και Γαλλικά, κάτι που του χρησίμεψε αργότερα στην αγορά εργασίας όπως αφηγείται η μητέρα μου.

Προσωπικά, η πληροφορία για την Εμπορική Σχολή που θυμάμαι πιο χαρακτηριστικά να μου διηγείται ο παππούς μου είναι ότι καθηγητής του στο μάθημα των καλλιτεχνικών ήταν ο Γιάννης Μανάκια, ο ένας εκ των δύο κινηματογραφιστών-φωτογράφων αδελφών από την Αβδέλλα (διακρίνεται στη φωτογραφία που ακολουθεί). Μου διηγήθηκε ότι ήταν κάπως απόμακρος και μελαγχολικός στην τάξη. Ωστόσο, όποτε είχε τη διάθεση και πήγαινε στον πίνακα για να ζωγραφίσει, όλοι οι μαθητές στην τάξη εντυπωσιάζονταν με τις ζωγραφιές του. Στη σελίδα Συμφραζόμενα, προς το τέλος της, υπάρχει φωτογραφία του μονογράμματος του παππού μου, όπως το σχεδίασε στο μάθημα του Μανάκια.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 26 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 26 di Sumeduru̯ 2022). Στο αρχείο PDF υπάρχει η κλίση του ρήματος (i̯o avdu, tini avdzî̯ ,…) και παραδείγματα με το ρήμα avdu από άλλες ηχογραφήσεις.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 26 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 26 di Sumeduru̯ 2022). Στο αρχείο PDF υπάρχει η κλίση του ρήματος και παραδείγματα με το ρήμα vedu̯ από άλλες ηχογραφήσεις. Άλλα ρήματα στην ιστοσελίδα: escu, zburăscu, mîcu̯, beau̯.