Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 25 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 25 di Sumeduru̯ 2022). Η ιδέα ήταν να ηχογραφήσουμε τις λέξεις για τις τέσσερις εποχές με προτάσεις-παραδείγματα. Η μητέρα μου τελικά έδωσε μια μικρή αφήγηση για την κάθε εποχή, με κύριο θέμα τις αγροτικές δραστηριότητες. Αυτό γιατί ο πατέρας της, Μιχάλης Λέντζιος, εκτός από πρόβατα είχε και αγροτικές ασχολίες, οπότε έχει κάποιες σχετικές αναμνήσεις. Toamnă (φθινόπωρο), iarnă (χειμώνας), primveară (άνοιξη), veară (καλοκαίρι). «Tu toamnă, tutsî̯ nicukirĺi aeşti tsi au̯ agări…» (Το φθινόπωρο, όλοι οι οικογενειάρχες αυτοί που έχουν χωράφια…).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 25 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 25 di Sumeduru̯ 2022). Μερικά χρονικά επιρρήματα με προτάσεις-παραδείγματα: ază/azî (σήμερα), mîni (αύριο), păimîni (μεθαύριο), asiară (χθες), aualtadzî̯ (προχθές), mîni tahina (αύριο το πρωί). «Mîni iasti dzua di Aγi Δimitri (Sumeduru̯) şi ari băsearică…» (Αύριο είναι η μέρα του άι-Δημήτρη και έχει εκκλησία…).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης, 13 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Sărună, la 13 di Sumeduru̯ 2022). Αναμνήσεις της μητέρας μου από τις Κυριακές όταν ήταν μικρή στο Δρυμό. Κάθε Κυριακή προετοιμάζανε τον παππού τους Τζώγκα να πάει στην εκκλησία. «Paplu Djoga iara unu̯ omu̯ tsi s’dutsia caθe Dumînică la băsearică, lu arisia liturγia…» (Ο παππούς Τζώγκας ήταν ένας άνθρωπος που πήγαινε κάθε Κυριακή στην εκκλησία, του άρεζε η λειτουργία…). Αναφέρεται και στην κορμοστασιά του και την αντίδραση μιας δασκάλας σαν τον είδε να πλησιάζει στην εκκλησία: «Atsea cara lu vidzu paplu, armasi!…» (Αυτή όταν τον είδε τον παππού, έμεινε!). Μετά, ο παππούς τους τους έδινε χαρτζιλίκι και με αυτό παίρνανε παγωτό. «Şi noi, harauă mare cara nă dadi̯a paplu hartziliki, şi aştiptamu̯ dapoea paγotădzilu. Aveamu̯ unu̯ paγotădzi n hoara tsi lo adra elu̯ paγotolu. Şi alăga tută hoara…» (Κι εμείς, χαρά μεγάλη σαν μας έδινε ο παππούς χαρτζιλίκι, και περιμέναμε μετά τον παγωτατζή. Είχαμε έναν παγωτατζή στο χωριό που το έφτιαχνε αυτός το παγωτό. Κι έτρεχε (εκεί) όλο το χωριό…).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 6 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 6 di Sumeduru̯ 2022). Με αφορμή μια φωτογραφία από τον αρραβώνα των γονιών μου στο πατρικό στο Δρυμό την 1η Μαΐου 1967, η μητέρα μου αφηγείται περισσότερα πράγματα για εκείνη τη μέρα, καθώς και για κάποιους από τους συγγενείς και τις προσκλήσεις σε τραπέζια συγγενών που ακολούθησαν. Η αφήγηση συμπληρώνει προηγούμενη ηχογράφηση με τους γονείς μου για τον αρραβώνα τους. Η φωτογραφία τραβήχτηκε από τον καλεσμένο Φαίδων Κοζύρη, γιος του δικηγόρου της οικογένειας Λέντζιου, ο οποίος ζούσε στην Αμερική και είχε μαζί του στον αρραβώνα των γονιών μου τη φωτογραφική του μηχανή.

Ηχογράφηση με το θείο μου Σωκράτη Λέντζιο και τη μητέρα μου Μαρία Λέντζιου Σίββα (Δρυμός, 29 Σεπτέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu lali Socrati Lendzio şi cu dada Maria Lendziou Sivva (Drimila, la 29 di Γismintsiunu̯ 2022). Ο θείος μου μιλάει για την πολυμελή οικογένεια Λέντζιου στο Δρυμό («iaramu̯ optu…optu inşi… taifă mare…» = ήμασταν οχτώ… οχτώ άτομα… οικογένεια μεγάλη) και στη συνέχεια αναφέρεται στη χρήση της Βλάχικης γλώσσας στο σπίτι, όπως έχει αναφερθεί και η μητέρα μου σε άλλη ηχογράφηση. Τώρα δεν έχουν πια με ποιούς να τα μιλήσουν τα Βλάχικα («Nu avemu̯ cu care si zburîmu̯…») αλλά από πολύ μικρά στο σπίτι μιλούσαν ως μητρική γλώσσα τα Βλάχικα, κι αυτό χάρη και στην επιμονή της γιαγιάς τους, Μαρία Στάμου Λέντζιου, η οποία έλεγε στη νύφη της Πολυξένη Γεροκώστα Λέντζιου: «A ftşiorlui̯ şi a featiloru̯ n casă va ĺi̯ zbură(s)tsî̯ pă Armîneaşca, pă anoasta limbă…» (= Στο αγόρι και στα κορίτσια στο σπίτι θα τους μιλάτε στα Βλάχικα, στη δικιά μας γλώσσα…), μιας και τα Ελληνικά θα τα μαθαίνανε σίγουρα έξω παίζοντας με τα παιδιά, αλλά και στο σχολείο (că ftşiorĺi, nafuară, … , şi la scuala tsi s’ ducu̯, aclo va ĺi̯ nveatsă Grătseştili = επειδή τα παιδιά, έξω,… , και στο σχολείο που πάνε, εκεί θα τα μάθουν τα Ελληνικά). Πράγματι, τα παιδιά της οικογένειας Λέντζιου τα πήγανε πολύ καλά στο σχολείο στα Ελληνικά («Ama şi pă Grătseaşcă limba, ĺi̯ tricumu̯ tutsî̯ Gretsĺi di(?) hoara…» = Αλλά και στην ελληνική γλώσσα, τους περάσαμε όλους τους Γραικούς στο χωριό). Τα Βλάχικα ωφέλησαν πολύ το θείο μου στις σπουδές του, καθώς και στην εκμάθηση άλλων ξενων γλωσσών. Βέβαια, κάποιοι τους βλέπανε σαν ρουμανόφωνους, μιας και δεν ξέρανε τί είναι η Βλάχικη γλώσσα. «Me cătiγurisiră niscîndzî, că hitsî̯ Rοmîńi̯, di aclo… λάθος… όχι… iaramu̯ Armîńi̯, nu fumu̯ Rοmîńi̯, şi nu fumu̯ sotsi̯ cu Rοmîńi̯ĺi…» (= Με κακολόγησαν μερικοί, οτι είστε Ρουμάνοι, από ‘κει…λάθος… όχι… είμασταν Βλάχοι, δεν ήμασταν Ρουμάνοι, και δεν είμασταν φίλοι με τους Ρουμάνους…). Η άποψη αυτή πολλών Γραικών επηρεάστηκε και από το ότι πολλοί Βλάχοι ουσιαστικά αναγκαστήκανε να φύγουνε για τη Ρουμανία όταν χάσανε τα βοσκοτόπια τους, το ζωτικό τους χώρο, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης. Στη Ρουμανία τους υποσχέθηκαν πολλά βοσκοτόπια για τα πρόβατα τους. «S’ dusiră multsî̯ Armîńi̯ to Rοmănii. Ma s’ dusiră cîndu vini cătastrofii...» (Πήγανε πολλοί Βλάχοι στη Ρουμανία. Αλλά πήγανε όταν ήρθε η καταστροφή…). Στη συνέχεια υπάρχει μια συζήτηση για το σχολείο και την εκπαίδευση, την προσοχή στο δάσκαλο, και πώς αυτό τους βοήθησε πολύ στις σπουδές τους. «Noi, ureacĺa şi ocĺulu̯ ĺi aveamu̯ la δascalo…» ( = Εμείς, το αυτί και το μάτι τα είχαμε (πάνω) στο δάσκαλο…). Χρήσιμα ρήματα: nvetsu̯ = μαθαίνω (nvitsai = έμαθα), acatsu̯ = πιάνω, ξεκινώ (acătsai̯ = έπιασα, ξεκίνησα). (Σημείωση: Eπειδή δεν χρησιμοποιήθηκε εξωτερικό μικρόφωνο, τα σημεία όπου υπάρχει διάλογος ή παρέμβαση άλλου ομιλητή δεν είναι καλά ηχογραφημένα. Παρόλη την κακή ποιότητα στον ήχο, προτίμησα να μήν αφαιρέσω αυτά τα σημεία αλλά να τα αφήσω όπως είναι. Επίσης, στο 4.35 η ηχογράφηση διεκόπη. Όταν ξεκινήσαμε πάλι, ο θείος μου μίλησε για λίγο στα Ελληνικά για να συνδέσει τα λεγόμενα του).

Ηχογράφηση με το θείο μου Σωκράτη Λέντζιο (Δρυμός, 29 Σεπτέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu lali Socrati Lendzio (Drimila, la 29 di Γismintsiunu̯ 2022). Ο θείος μου αφηγείται τις αναμνήσεις του από το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1965. Αφού τελείωσε το σχολείο και έδωσε εξετάσεις τον Αύγουστο για εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, το φθινόπωρο ανέμενε τα αποτελέσματα. Στην αρχή της αφήγησης μιλά για το πώς εκείνο το καλοκαίρι φροντιζε τα πρόβατα σε μια τοποθεσία έξω από το Δρυμό. Μετά τον Ιούνιο, «… oili li dipusimu̯ Garipşa, iaste unu̯ locu̯ cătă Lăngăză…» (= τα πρόβατα τα κατεβάζαμε στη Γκαρίπσα, είναι ένα μέρος προς/κατά το Λαγκαδά), σε ένα καλό μέρος για βοσκή. Ο παππούς του, Γιώργος Λέντζιος, πήγαινε για ύπνο με το που βασίλευε ο ήλιος και ξυπνούσε μέσα στη νύχτα, οπότε πήγαινε συχνά πολύ νωρίς το πρωί κι αυτός στα πρόβατα «pi γumara analtu» (στο γαιδούρι επάνω/καβάλα) να βρει το θείο μου (φωτογραφία των δυο τους εδώ). Με το που μπήκε το φθινόπωρο, τα πρόβατα μεταφέρθηκαν και πάλι στη μάντρα στο Δρυμό. Ο θείος μου έμαθε τα αποτελέσματα των εξετάσεων ανήμερα της Αγίας Αικατερίνης (Santa Caterina), 25 Νοέμβρη, μια μέρα με πολύ κρύο: «…unu̯ vintu, unu̯ Vărδarlu… psoflu, psoflu!» (ένας αέρας, ένας βοριάς/Βαρδάρης… ο ψόφος!/ψοφόκρυο!). Η οικογένεια τότε έδωσε τα περισσότερα πρόβατα, μιας κι ο θείος μου, που είχε περάσει στη μαθηματική σχολή με υποτροφία, δεν θα μπορούσε πλέον να τα προσέχει (όπως δε μπορούσε να τα προσέχει ούτε κι ο πατέρας του, Μιχάλης Λέντζιος, που εργαζόταν, αλλά η οικογένεια κράτησε λίγα πρόβατα για να απασχολείται ο παππούς Γιώργος Λέντζιος). Η αφήγηση κλείνει με μια πολύ σύντομη αναφορά στο Δρυμό και την οικογένεια Λέντζιου. Χρήσιμα ρήματα: dipunu̯ = κατεβαίνω/κατεβάζω (dipuşu = κατέβηκα/κατέβασα), pascu̯ = βόσκω (păscui = βόσκησα), aşteptu = περιμένω (aştiptai = περίμενα-Αόριστος, aştiptamu̯ = περίμενα-Παρατατικός), trecu̯ = περνώ (tricui = πέρασα), ascapu̯ = ξεφεύγω, τελειώνω (ascăpai = ξέφυγα, τελείωσα). «Io ascăpai di la Litseu, şi aştiptamu̯ apotelezmati» (Εγώ τελείωσα το Λύκειο και περίμενα τα αποτελέσματα).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 20 Ιουλίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 20 di Alunaru̯ 2022). Η μητέρα μου αφηγείται αναμνήσεις από μια ολιγοήμερη εκδρομή στη περιοχή της Καστοριάς κατά το πρώτο έτος στην Οικοκυρική Σχολή, το Μάιο του 1959 σε ηλικία 15 ετών. Τα βράδυα έμεναν στις εγκαταστάσεις της Αγροτικής Οικοκυρικής Σχολής στο Βογατσικό («Dao seri aclo durńimu̯.» – Δυο βράδυα εκεί κοιμηθήκαμε). Η μητέρα μου θυμάται τα αρχοντικά στην Καστοριά, τη λίμνη, και ιδιαίτερα το πέρασμα από τη Σιάτιστα.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 20 Ιουλίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 20 di Alunaru̯ 2022). Η μητέρα μου θυμάται τα χρόνια που έζησαν στη Ρόδο (Μάρτης 1970 – Νοέμβριος 1973). Πέρασαν πολύ όμορφα, σε ωραία γειτονιά, αλλά η μητέρα μου ήθελε να επιστρέψουν στη Θεσσαλονίκη για να μεγαλώσουν τα παιδιά μέσα στο σόι, πριν ξεκινήσουν σχολείο. «…Νicukirlu̯ videa cătse mi stinahurisia multu că iaramu̯ largu di tutsî̯…» ( …Ο σύζυγος έβλεπε που με στεναχωρούσε πολύ γιατί ήμασταν μακριά από όλους… ). Η αναχώρηση καθυστέρησε κατα μία μέρα, γιατί την ίδια μέρα που θα έφευγαν έγινε η εξέγερση του Πολυτεχνείου και οι γονείς μου θα επέστρεφαν στη Θεσσαλονίκη μέσω Αθήνας. Στο τελευταίο λεπτό της ηχογράφησης, η μητέρα μου σχολιάζει τη φωτογραφία που παρατίθεται εδώ. Κατά τη βόλτα της μητέρας μου με τα αδέρφια μου στην παραλία της Ρόδου την 25η Μαρτίου 1972, μια τουρίστρια ζήτησε να τους βγάλει φωτογραφία. Η μητέρα μου έκανε να φύγει μετά την πόζα, αλλά η τουρίστρια την είπε να περιμένει για να της δώσει τη φωτό εκείνη τη στιγμή.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 3 Ιουλίου 2022). Ihuγrafişi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 3 di Alunaru̯ 2022). Μετά το ερωτικό αυτό τραγούδι (unu̯ cînticu̯ di vreari), ακολουθεί σχόλιο. «Iaste unu̯ cînticu̯ aestu, tsi unu̯ f(i)tşioru̯ vidzu ună feată şi lu arisi multu, ama… » (Είναι ένα τραγούδι αυτό, που (στο οποίο) ένα αγόρι είδε ένα κορίτσι και του άρεσε πολύ, αλλά… ).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 26 Ιουνίου 2022). Ihuγrafişi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 26 di Tsirişaru̯ 2022). Η μητέρα μου μιλάει για τις εκδηλώσεις («…ikδilosuri̯ cu cînticu̯, cu coru̯…» – …εκδηλώσεις με τραγούδι, με χορό…) στα Μεγάλα Λιβάδια στις μεγάλες καλοκαιρινές γιορτές: Πέτρου και Παύλου (Sum Ketru), της Παναγίας (Stă-Măria), και τη Seară di Veară. «Tora tsi intrămu̯ tu veara…» (Τώρα που μπαίνουμε/μπήκαμε στο καλοκαίρι…). Για τις γιορτές στα Μεγάλα Λιβάδια, υπάρχει πιο λεπτομερής ηχογράφηση και με τον παππού και τη μητέρα μου.