Ηχογράφηση με τη θεία μου Κούλα Λέντζιου Τρίκου (Τούμπα Θεσσαλονίκης, 23 Νοέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu teta, Koula Lendziou Trikou (Tumba – Sărună, la 23 di Brumaru̯ 2022). Η θεία μου διηγείται την ιστορία του προπάππου μου Τζιώγκα Λέντζιου, γεννημένου το 1876, δίνοντας μαζί και στοιχεία για τα Μεγάλα Λιβάδια (με βάση πληροφορίες που συνέλεξε από τον παππού μου Μιχάλη Λέντζιο). Υπάρχει αναφορά στον πατέρα του Τζιώγκα Λέντζιου, τον προ-προπάππου μου Cola al Lendziu ή Κόλα (δηλαδή Νίκο) Λέντζιο (πιθανόν γεννημένος γύρω στα 1850), την προ-προγιαγιά μου Τάνα Γκαλιμάνη Λέντζιου, και τα υπόλοιπα παιδιά τους: οι αδερφές του παππού Τζιώγκα Κυράτσα, Μαρία, Ίτσα, Αγόρα, και ο αδερφός του Φώτης (μπορείτε να δείτε το γενεαλογικό μου δέντρο εδώ). Ο Τζιώγκας Λέντζιος παντρεύτηκε τη Μαρία Στάμου, που ζούσε στα γειτονικά Μικρά Λιβάδια (όπως και άλλες οικογένειες, κάποιες αναφέρονται εδώ από τη θεία μου). Ο Κόλα Λέντζιου μαζί με τον κουμπάρο του Φώτη Γούλη (Παρπόρη) είχαν το ίδιο τσελιγκάτο, αλλά ο ίδιος ήταν και κυρατζής (προτιμούσε να κάνει αυτή τη δουλειά). Ο Γούλης είχε την επίβλεψη του κοπαδιού και φρόντιζε για τη διάθεση των προιόντων στο παζάρι των Γιαννιτσών, κυρίως τυρί (τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν το γάλα λιγόστευε και σταματούσαν να το δίνουν στον τυρέμπορα). Η θεία μου αναφέρεται στο περιστατικό κατά το οποίο ο Τζιώγκας Λέντζιος, σε ηλικία 16 ετών, δηλαδή γύρω στο 1892, ζήτησε από τον πατέρα του Κόλα Λέντζιο και επέμεινε να πάει ο ίδιος στο παζάρι των Γιαννιτσών να πουλήσει τυρί γιατί ήθελε να αγοράσει παπούτσια. «I̯o voi s’ negu s’ vindu caşlu Γianitsa...» (Θέλω να πάω εγώ να πουλήσω το τυρί στα Γιαννιτσά…). Αργότερα, ακολουθώντας το εμπορικό του ένστικτο πήγε στη Βέροια (στου Αργύρη Τζημαράκα) για να μάθει πώς φτιάχνεται η γραβιέρα (căscăvaĺu̯), και γύρω στα 1900 άνοιξε το δικο του τυροκομείο (căşărie) στα Μεγάλα Λιβάδια, προμηθευόμενος γάλα από τους κεχαγιάδες. Τα προϊόντα του, και συγκεκριμένα τη γραβιέρα, δεν τα πουλούσε στα Γιαννιτσά αλλά στη Θεσσαλονίκη. Ξεκινούσε από τα Μεγάλα Λιβάδια, περνούσε από τον Αρχάγγελο/’Οσσιανη και το μοναστήρι του Αρχάγγελου, και έφτανε στη Γευγελή. Στη Γευγελή ανέβαινε με τη γραβιέρα στο τρένο και έφευγε για Θεσσαλονίκη. Από τη χάραξη των συνόρων και έπειτα, ο Τζιώγκας Λέντζιος μετέφερε τα προιόντα του από τα Μεγάλα Λιβάδια στη Θεσσαλονίκη μέσω Γουμένισσας με το λεωφορείο, αφού η Γευγελή ήταν πλέον στην άλλη πλευρά. Στη Θεσσαλονίκη, τα μαγαζιά με τυροκομικά ανήκαν σε Βλάχους, με τον ίδιο τρόπο που το ελαιόλαδο το εμπορεύονταν κυρίως οι Εβραίοι.

Ηχογράφηση με το θείο μου Τάσο Γεροκώστα, πρώτο ξάδερφο της μητέρας μου (Νέα Ευκαρπία, 18 Οκτώβρη 2022). Ο θείος αφηγείται ένα παραμύθι σαν αυτά που έλεγαν όταν μαζεύονταν στο μαντρί όταν ήταν μικρός. «Vulpea… vrea s’ adara cumbari cu luplu…» (Η αλεπού… ήθελε να γίνουν φίλοι με το λύκο…).

Ηχογράφηση με το θείο μου Σωκράτη Λέντζιο (Νέα Ευκαρπία, 22 Νοέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu lala Socrati Lendzio (Limbeti̯, la 22 di Brumaru̯ 2022). Ηχογράφηση με συχνές εναλλαγές ανάμεσα στα βλάχικα και τα ελληνικά. Ο θείος μου Σωκράτης περιγράφει αναμνήσεις κυρίως μεταξύ 1972 και 1974, από την έναρξη της στρατιωτικής του θητείας μέχρι το διορισμό του ως μαθηματικός. Αναμνήσεις από τη Βέροια (Veria) και την Έδεσσα (Vudena), καθώς και από την περίοδο της επιστράτευσης κατά την τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο. (Κατά την ηχογράφηση υπήρξαν διακοπές. Στο 06.39 υπήρξε παύση και επιστροφή στην ηχογράφηση με διαφορετικό θέμα – την Έδεσσα – αλλά ο θείος μου στο 07.21 επιστρέφει στην αρχική αφήγηση). «…Veria, aclo fu βάση… Aclo, dupu doi-trei mesi̯ mi mutară di aclo şi mi dusiră Vudena…Έδεσσα…» (Βέροια, εκεί ήταν η βάση… Εκεί, μετά δυο-τρεις μήνες με μετακίνησαν από κει και με πήγανε στα Βοδενά/Έδεσσα).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 25 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 25 di Sumeduru̯ 2022). Η μητέρα μου αφηγείται μια ανάμνηση από την ημέρα που ήρθε πρώτη φορά το ηλεκτρικό ρεύμα στο πατρικό στο Δρυμό. Ήταν από τις πρώτες οικογένεις που έβαλαν ηλεκτρικό ρεύμα, το 1955. «…babaca di protsĺi băga…» (… ο μπαμπάς από τους πρώτους έβαλε…). Την ίδια μέρα, ο παππούς μου Μιχάλης Λέντζιος έπρεπε να φύγει από το σπίτι γιατί τον είχαν καλέσει σε επιστράτευση (μάλλον εδώ η μητέρα μου αναφέρεται σε εφεδρική στρατιωτική υποχρέωση). Πριν φύγει, δοκίμασε όλους τους διακόπτες και τις λάμπες στο σπίτι για πρώτη φορά. Η μητέρα μου θυμάται και τη μητέρα της, Πολυξένη Γεροκώστα Λέντζιου, με πολλή αγάπη. Η φωτογραφία στην οποία αναφέρεται η μητέρα μου, αυτή δηλαδή που έστειλε η γιαγιά μου στον παππού μου το 1949 όσο αυτός εκπληρούσε τη θητεία του, με αφιέρωση από τα παιδιά γραμμένη από την ίδια, είναι η φωτογραφία στην ηχογράφηση 94 – η αφιέρωση υπάρχει στην πίσω πλευρά).

Ηχογράφηση με τη θεία μου Κούλα Λέντζιου Τρίκου (Τούμπα Θεσσαλονίκης, 23 Νοέμβρη 2022). Ihuγrafisi̯ cu teta, Koula Lendziou Trikou (Tumba – Sărună, la 23 di Brumaru̯ 2022). Η θεία μου μιλάει για τον αγώνα δρόμου Alăgari ( = Τρέξιμο) που γίνεται κάθε χρόνο στα Μεγάλα Λιβάδια το φθινόπωρο, και για την φετεινή συμμετοχή της τον Οκτώβριο του 2022. Alăgarea λοιπόν s’ fatsi tu meslu… e… tu toamna, la Sumeduru̯. Nidzemu̯ şi noi aclo... (Ο αγώνας δρόμου/το τρέξιμο λοιπόν γίνεται τον μήνα.. ε.. το φθινόπωρο, τον Οκτώβριο. Πηγαίνουμε κι εμείς εκεί…). Alagu̯ = τρέχω (Ενεστώτας), alăgai = έτρεξα (Αόριστος), alăgamu̯ = έτρεχα (Παρατατικός), alăgari = τρέξιμο (απαρέμφατο/θηλυκό ουσιαστικό), alăgarea = το τρέξιμο (το ουσιαστικό μαζί με το οριστικό άρθρο). Alăgarea fatsi bunu̯! (Το Alăgari κάνει καλό! / Το τρέξιμο κάνει καλό!).

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 25 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 25 di Sumeduru̯ 2022). Με αφορμή την ηχογράφηση 98, η μητέρα μου διηγείται περισσότερα πράγματα για τις αγροτικές και κτηνοτροφικές ασχολίες της οικογένειας Λέντζιου στο Δρυμό όταν ήταν μικρή, με κεντρικό πρόσωπο της διήγησης τον πατέρα της Μιχάλη Λέντζιο. «…Aducu̯ a minti, το Νοέμβριο, cîtu̯ cădea pluińi̯li protili, (s’) dutsea di ara agărli şi dipu arari ahurhea siminătura, şi dipu elu̯ iara şi frati-ńu Socrati, şi elu̯ , urtaclu al babaca iara, dipu babaca alăga. Scuĺolu scuĺolu şi lucurlu lucuru̯. Afu li simina tuti, dapua şidea arăhati... » (00.46-01.24) ( …Θυμάμαι, το Νοέμβριο, όταν πέφτανε οι βροχές οι πρώτες, πήγαινε να οργώσει τα χωράφια και μετά το όργωμα άρχιζε τη σπορά, και πίσω από αυτόν ήταν και ο αδερφός μου Σωκράτης, κι αυτός, ο βοηθός του μπαμπά ήταν, πίσω από τον μπαμπά έτρεχε. Το σχολείο σχολείο και η δουλειά δουλειά. Αφού τα έσπερναν όλα, μετά κάθονταν ήρεμοι…). Αργότερα, αφού δώσανε τα πρόβατα, ο παππούς μου έπιασε δουλειά στη γερμανική φαρμακευτική εταιρία Hoechst, από όπου μετά από πολλά χρόνια συνταξιοδοτήθηκε. Τον βοήθησαν και οι σπουδές του, στις οποίες γίνεται σύντομη αναφορά – μετά από το ελληνικό δημοτικό, ο παππούς μου φοίτησε στην Εμπορική Σχολή της Θεσσαλονίκης, τη ρουμανική σχολή όπως την αναφέρει η μητέρα μου. Στο αρχείο PDF παρακάτω υπάρχει απομαγνητοφώνηση και μετάφραση αποσπάσματος του ηχητικού αρχείου και οι τύποι κάποιων ρημάτων που έδωσε η μητέρα μου. (Σημείωση για την Εμπορική Σχολή, το ρουμανικό εκπαιδευτικό ίδρυμα της Θεσσαλονίκης. Η σχολή ήταν αναγνωρισμένη από το ελληνικό κράτος στο πλαίσιο της σχολικής αυτονομίας που δόθηκε στους Βλάχους μετά τη συμφωνία Ελλάδας-Ρουμανίας. Τα σχολεία αυτά ήταν υπό τη γενική επίβλεψη του ελληνικού κράτους και μπορούσαν να χρηματοδοτούνται επίσημα από το ρουμανικό κράτος. Η θεία μου Στέλλα Λέντζιου Πολύζου μου την ανέφερε και σαν Şcοală Armînească ή πιθανότατα Aromânească (= ‘Βλάχικη Σχολή’ στη ρουμανική γλώσσα. Στα ρουμανικά: şcοală=’σχολείο’, στα βλάχικα: scuĺo=’σχολείο’. Επίσης στα ρουμανικά: Aromânească=’βλάχικη’, και στα βλαχικά: Armînească=’βλάχικη’), πιθανόν να ήταν όρος που χρησιμοποιούταν. Ο παππούς μου φοίτησε εκεί κάποιο διάστημα πιθανότατα μεταξύ 1936-1939 για δυόμιση χρόνια. Δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του, τις διέκοψε στα μισά του τρίτου έτους ύστερα από απόφαση του πατέρα του και προπάππου μου Τζώγκα Λέντζιου λόγω του αρραβώνα του. Από όσο θυμάμαι άμεσα από τον παππού μου αλλά και από τις αναφορές των συγγενών μου, ήταν μια καλά οργανωμένη σχολή με πολύ καλό επίπεδο εκπαίδευσης. Η σχολή είχε σίγουρα και μια ευρύτερη ιδεολογική στόχευση. Η εμπειρία της οικογένειας μας είναι ότι δεν υπήρχε συνεχής κατήχηση, ούτε ήταν όλοι οι μαθητές ή οι οικογένειες τους ρουμανίζοντες, ούτε αποδέχτηκαν όλοι όσοι φοιτούσαν τη συγκεκριμένη ιδεολογία. Η σχολή προσέλκυε και οικογένειες και νέους που προσδοκούσαν σε ένα καλό επίπεδο μόρφωσης για την επαγγελματική τους εξέλιξη. Σε σχέση με την εκπαίδευση, η θεία μου Στέλλα Λέντζιου Πολύζου μου ανέφερε ότι υπήρχε στενή διασύνδεση ανάμεσα στις σπουδές και στην αγορά. Μαθητές στέλνονταν σε πρακτική εργασία για να αποκομίσουν εμπειρία στο εμπόριο, συχνά δίπλα σε Βλάχους εμπόρους της πόλης. Σύμφωνα με τη θεία μου Στέλλα, ο παππούς μου έκανε πρακτική σε ένα κατάστημα με τυροκομικά προιόντα (στου Αγορογιάννη, κοντά στη στοά Μοδιάνο επί της Ερμού – φωτογραφία εδώ). Στη σχολή ο παππούς μου έμαθε και καλά Γαλλικά, κάτι που του χρησίμεψε αργότερα στην αγορά εργασίας όπως αφηγείται και η μητέρα μου. Προσωπικά, η μόνη συγκεκριμένη πληροφορία για την Εμπορική Σχολή που θυμάμαι πιο έντονα να μου διηγείται ο παππούς μου είναι ότι καθηγητής του στο μάθημα των καλλιτεχνικών ήταν ο Γιαννάκης Μανάκια. Ο παππούς μου μου είπε ότι ήταν αρκετά απόμακρος και μελαγχολικός στην τάξη – δεν θυμάμαι τις ακριβείς λέξεις του. Ωστόσο, όποτε είχε τη διάθεση και πήγαινε στον πίνακα για να ζωγραφίσει, όλοι οι μαθητές στην τάξη εντυπωσιάζονταν με τις ζωγραφιές του. Ο παππούς μου μου ανέφερε και την απώλεια του γιου του Γιαννάκη Μανάκια, αυτό όμως ίσως είναι γεγονός κατοπινό.)

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 26 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 26 di Sumeduru̯ 2022). Στο αρχείο PDF υπάρχει η κλίση του ρήματος (i̯o avdu, tini avdzî̯ ,…) και παραδείγματα με το ρήμα avdu από άλλες ηχογραφήσεις.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 26 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 26 di Sumeduru̯ 2022). Στο αρχείο PDF υπάρχει η κλίση του ρήματος και παραδείγματα με το ρήμα vedu̯ από άλλες ηχογραφήσεις. Άλλα ρήματα στην ιστοσελίδα: escu, zburăscu, mîcu̯, beau̯.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 25 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 25 di Sumeduru̯ 2022). Οι αριθμοί από το 20 ως το 100: γingits, unăspră-γingits, doispră-γingits… Οι αριθμοί 1-20 είναι διαθέσιμοι εδώ.

Ηχογράφηση με τη μητέρα μου, Μαρία Λέντζιου Σίββα (Νέα Ευκαρπία, 25 Οκτωβρίου 2022). Ihuγrafisi̯ cu dada, Maria Lendziou Sivva (Limbeti̯, la 25 di Sumeduru̯ 2022). Σύντομη περιγραφή φωτογραφίας από φθινοπωρινό ταξίδι στο όρος Τακαο (Τακαοσαν) κοντά στο Τόκιο (όπως και άλλη ηχογράφηση με θέμα την Ανατολική Ασία). Στο PDF αρχείο υπάρχει η κλίση του ρήματος ‘escu‘ (είμαι) στον Ενεστώτα στην Οριστική και Υποτακτική έγκλιση (το ίδιο ρήμα υπάρχει ηχογραφημένο και εδώ). «…[Himu̯] aproapia di Tokio. Iasti toamnă. Ari muşatsi̯ pońi̯ cu muşati hromati…» (…[Είμαστε] κοντά στο Τόκιο. Είναι φθινόπωρο. Έχει/Υπάρχουν όμορφα δέντρα με όμορφα χρώματα…). (Σημείωση 1: pomu̯ = οπωροφόρο δέντρο ή δέντρο, arburu̯ = δέντρο ή άγριο δέντρο ή βελανιδιά) . (Σημείωση 2 για το επίθετο muşatu̯: muşatu̯ (αρσενικό/ενικός, ‘όμορφος’) – muşatsi̯ (αρσενικό/πληθυντικός, ‘όμορφοι’), muşată (θηλυκό/ενικός, ‘όμορφη’) – muşati (θηλυκό/πληθυντικός, ‘όμορφες’).